Việt Nam là quốc gia nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, với số giờ nắng trung bình dao động từ 1.800 đến 2.700 giờ mỗi năm – điều kiện lý tưởng để tổng hợp vitamin D qua da. Tuy nhiên, nghịch lý đáng chú ý là tỉ lệ người dân Việt Nam bị thiếu vitamin D lại đang ở mức cao, ước tính khoảng 50% dân số, trong đó phụ nữ và trẻ em là hai nhóm dễ bị ảnh hưởng nhất. Thực trạng này phản ánh một vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng, bắt nguồn từ những thay đổi trong lối sống, nhận thức và môi trường đô thị hóa hiện nay.
Vitamin D, hay còn gọi là calciferol, là một vitamin tan trong chất béo có vai trò quan trọng trong chuyển hóa canxi – phospho, giúp xương và răng phát triển chắc khỏe. Cơ thể người có thể tổng hợp khoảng 80–90% lượng vitamin D nhờ tác động của tia cực tím B (UVB) trong ánh nắng mặt trời lên da. Phần còn lại được bổ sung qua thực phẩm như cá béo (cá hồi, cá thu), trứng, gan động vật, hoặc thực phẩm tăng cường.
Ngoài vai trò với xương, vitamin D còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, hệ tim mạch, chức năng thần kinh, và có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, trầm cảm, ung thư hoặc bệnh tự miễn.
(1) Lối sống ít tiếp xúc với nắng
Sự phát triển của đô thị khiến con người dành phần lớn thời gian trong nhà, làm việc văn phòng hoặc học tập trong không gian kín, dẫn đến thiếu phơi nắng tự nhiên.
(2) Quan niệm thẩm mỹ “sợ nắng”
Nhiều phụ nữ tránh nắng để giữ làn da trắng, sử dụng kem chống nắng toàn thân, áo khoác, khẩu trang, găng tay, khiến da không được tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời – yếu tố bắt buộc để tổng hợp vitamin D.
(3) Ô nhiễm không khí và bụi mịn
Ở các thành phố lớn như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, bụi mịn PM2.5 và khí ô nhiễm cản trở tia UVB, làm giảm hiệu quả tổng hợp vitamin D ngay cả khi người dân ra ngoài trời.
(4) Chế độ ăn nghèo vitamin D
Thực đơn truyền thống của người Việt thiếu các thực phẩm giàu vitamin D, trong khi sữa và sản phẩm tăng cường vi chất chưa phổ biến như ở các nước phát triển.
(5) Yếu tố sinh học và tuổi tác
Người cao tuổi, phụ nữ sau mãn kinh và người có da sẫm màu thường tổng hợp vitamin D kém hơn, khiến nguy cơ thiếu hụt tăng cao.
Tuyên truyền để người dân hiểu rằng phơi nắng có kiểm soát là cần thiết cho sức khỏe, không nên tuyệt đối tránh nắng chỉ vì lý do thẩm mỹ.
(4) Chính sách y tế dự phòng:
Cần có chương trình tầm soát thiếu vitamin D quốc gia, đặc biệt cho phụ nữ mang thai, trẻ em và người cao tuổi – nhóm có nguy cơ cao nhất.
Tình trạng thiếu vitamin D ở Việt Nam là một nghịch lý điển hình giữa “quốc gia nhiều nắng” và “dân số thiếu ánh nắng”. Nguyên nhân chủ yếu đến từ lối sống đô thị hóa, nhận thức sai lệch về việc tránh nắng và chế độ ăn nghèo dinh dưỡng. Việc sớm nhận diện và khắc phục tình trạng này không chỉ giúp nâng cao sức khỏe xương khớp, mà còn tăng cường miễn dịch, ổn định tâm trạng và giảm nguy cơ bệnh mạn tính.
Giải pháp tối ưu nằm ở sự cân bằng giữa bảo vệ da và tiếp nhận ánh sáng tự nhiên, cùng với chính sách dinh dưỡng – giáo dục sức khỏe đồng bộ ở tầm quốc gia.
Cơ chế tổng hợp và vai trò của vitamin D
Vitamin D, hay còn gọi là calciferol, là một vitamin tan trong chất béo có vai trò quan trọng trong chuyển hóa canxi – phospho, giúp xương và răng phát triển chắc khỏe. Cơ thể người có thể tổng hợp khoảng 80–90% lượng vitamin D nhờ tác động của tia cực tím B (UVB) trong ánh nắng mặt trời lên da. Phần còn lại được bổ sung qua thực phẩm như cá béo (cá hồi, cá thu), trứng, gan động vật, hoặc thực phẩm tăng cường.
Ngoài vai trò với xương, vitamin D còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch, hệ tim mạch, chức năng thần kinh, và có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh mạn tính như tiểu đường, trầm cảm, ung thư hoặc bệnh tự miễn.
Nguyên nhân của tình trạng thiếu vitamin D ở người Việt Nam
Dù có nguồn ánh nắng dồi dào, nhiều yếu tố khiến người Việt Nam ngày càng ít hấp thụ vitamin D tự nhiên:(1) Lối sống ít tiếp xúc với nắng
Sự phát triển của đô thị khiến con người dành phần lớn thời gian trong nhà, làm việc văn phòng hoặc học tập trong không gian kín, dẫn đến thiếu phơi nắng tự nhiên.
(2) Quan niệm thẩm mỹ “sợ nắng”
Nhiều phụ nữ tránh nắng để giữ làn da trắng, sử dụng kem chống nắng toàn thân, áo khoác, khẩu trang, găng tay, khiến da không được tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời – yếu tố bắt buộc để tổng hợp vitamin D.
(3) Ô nhiễm không khí và bụi mịn
Ở các thành phố lớn như Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh, bụi mịn PM2.5 và khí ô nhiễm cản trở tia UVB, làm giảm hiệu quả tổng hợp vitamin D ngay cả khi người dân ra ngoài trời.
(4) Chế độ ăn nghèo vitamin D
Thực đơn truyền thống của người Việt thiếu các thực phẩm giàu vitamin D, trong khi sữa và sản phẩm tăng cường vi chất chưa phổ biến như ở các nước phát triển.
(5) Yếu tố sinh học và tuổi tác
Người cao tuổi, phụ nữ sau mãn kinh và người có da sẫm màu thường tổng hợp vitamin D kém hơn, khiến nguy cơ thiếu hụt tăng cao.
Hậu quả của việc thiếu vitamin D
Thiếu vitamin D có thể dẫn đến hàng loạt vấn đề sức khỏe, cả ngắn hạn lẫn dài hạn:- Ở trẻ nhỏ: còi xương, chậm phát triển, biến dạng xương.
- Ở người trưởng thành: loãng xương, đau cơ – khớp, mệt mỏi mạn tính.
- Ở người cao tuổi: tăng nguy cơ gãy xương, sa sút trí tuệ, suy giảm miễn dịch.
- Ở phụ nữ: rối loạn nội tiết, trầm cảm sau sinh, nguy cơ tiền sản giật.
- Ở mức độ cộng đồng: thiếu vitamin D còn được cho là yếu tố góp phần vào tăng tỷ lệ bệnh mạn tính như đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch và ung thư đại trực tràng.
Giải pháp khắc phục
(1) Tăng cường phơi nắng hợp lý:- Thời gian lý tưởng: 6h30–8h30 sáng hoặc 16h30–17h30 chiều.
- Mỗi lần phơi nắng 15–30 phút, ít nhất 3–4 lần/tuần, để lộ vùng da tay, chân hoặc mặt.
- Bổ sung thực phẩm giàu vitamin D như cá hồi, trứng, gan, nấm, sữa tăng cường vitamin D.
- Cân nhắc bổ sung viên vitamin D3 theo hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt với người lớn tuổi hoặc ít ra nắng.
Tuyên truyền để người dân hiểu rằng phơi nắng có kiểm soát là cần thiết cho sức khỏe, không nên tuyệt đối tránh nắng chỉ vì lý do thẩm mỹ.
(4) Chính sách y tế dự phòng:
Cần có chương trình tầm soát thiếu vitamin D quốc gia, đặc biệt cho phụ nữ mang thai, trẻ em và người cao tuổi – nhóm có nguy cơ cao nhất.
Tình trạng thiếu vitamin D ở Việt Nam là một nghịch lý điển hình giữa “quốc gia nhiều nắng” và “dân số thiếu ánh nắng”. Nguyên nhân chủ yếu đến từ lối sống đô thị hóa, nhận thức sai lệch về việc tránh nắng và chế độ ăn nghèo dinh dưỡng. Việc sớm nhận diện và khắc phục tình trạng này không chỉ giúp nâng cao sức khỏe xương khớp, mà còn tăng cường miễn dịch, ổn định tâm trạng và giảm nguy cơ bệnh mạn tính.
Giải pháp tối ưu nằm ở sự cân bằng giữa bảo vệ da và tiếp nhận ánh sáng tự nhiên, cùng với chính sách dinh dưỡng – giáo dục sức khỏe đồng bộ ở tầm quốc gia.
