Halloween — nguồn gốc, ý nghĩa và cách lễ hội biến chuyển qua thời gian
Halloween, lễ hội “ma quái” nổi tiếng nhất phương Tây, không chỉ là ngày để hóa trang và xin kẹo — nó là một minh chứng cho cách tín ngưỡng dân gian hòa nhập và biến đổi cùng lịch sử. Bắt nguồn từ lễ Samhain của người Celt, trải qua quá trình Kitô giáo hóa, rồi được di dân mang tới châu Mỹ, Halloween hôm nay là hỗn hợp giữa truyền thống, tưởng niệm và giải trí thương mại.1. Halloween là gì?
Halloween là một lễ hội diễn ra ngày 31/10 hằng năm — đêm trước Lễ Các Thánh (All Saints’ Day). Ban đầu là lễ của người Celt gọi là Samhain, đánh dấu kết thúc mùa gặt và khởi đầu mùa lạnh, khi người ta tin ranh giới giữa người sống và người chết mỏng manh hơn. Qua thời gian, lễ bị Kitô giáo hóa thành đêm vọng Lễ Các Thánh, rồi biến tướng thành ngày hội hóa trang, xin kẹo (trick-or-treat) và trang trí ma quái. Sau này trở thành một lễ hội gắn liền với văn hóa Thiên Chúa giáo, nhưng vẫn mang đậm yếu tố dân gian.
2. Nguồn gốc cổ xưa — lễ Samhain của người Celt
- Địa điểm: Vùng Ireland, Scotland và Bắc nước Anh (vùng Celtic).
- Thời điểm: Khoảng 2000 năm trước Công nguyên — lễ diễn ra vào cuối mùa thu (31/10), đánh dấu chu kỳ nông vụ (thu hoạch xong, vào mùa đông).
- Tín ngưỡng: Người Celt tin rằng vào đêm Samhain, ranh giới giữa thế giới người sống và thế giới người chết trở nên mờ — linh hồn về thăm nhà, có thể mang tới điềm lành hoặc dữ.
- Hoạt động: Đốt lửa lớn (bonfires), cúng tế, mặc y phục che mặt để lẩn tránh hoặc đánh lừa linh hồn, bày đồ ăn để xin ơn từ thần linh hoặc tổ tiên.
3. Kitô giáo hóa và sự chuyển nghĩa
Khi Kitô giáo lan tới vùng Celtic, Giáo hội cố hòa nhập tín ngưỡng bản địa:- Lễ All Hallows’ Day (Lễ Các Thánh) được đặt vào 1/11 để tôn vinh các thánh. Đêm trước (31/10) gọi là All Hallows’ Eve — về sau gọi tắt là Halloween.
- Một số nghi thức dân gian vẫn tồn tại nhưng được gán thêm lớp ý nghĩa Kitô giáo (cầu cho linh hồn, tưởng nhớ người đã khuất).
4. Từ châu Âu sang Mỹ — hiện đại hóa và thương mại hóa
- Di dân Ireland, Scotland (thế kỷ 19) mang Samhain/Halloween sang Bắc Mỹ. Ở Mỹ, Halloween nhanh chóng được “dân tộc hóa” — trở thành ngày hội cộng đồng, tập trung vào trẻ em, hóa trang, xin kẹo.
- Thế kỷ 20: kinh tế tiêu dùng tăng, Halloween trở thành dịp mua sắm trang phục, đồ trang trí, kẹo, sự kiện thương mại.
- Hiện đại: Halloween kết hợp giữa yếu tố dân gian, giải trí và thương mại — từ bữa tiệc hóa trang “cute” tới sự kiện kinh dị chuyên nghiệp.
5. Các biểu tượng phổ biến và ý nghĩa của chúng
- Jack-o’-lantern (bí ngô khắc mặt): Có nguồn gốc từ truyền thuyết người đàn ông tên Jack lừa quỷ; xưa dùng củ cải khắc đèn ở Ireland, sang Mỹ đổi thành bí ngô vì dễ tìm và sáng nhìn. Đại diện cho linh hồn lạc lối hoặc để xua tà.
- Mặt nạ/hóa trang: Xuất phát từ việc che mặt để khỏi bị linh hồn nhận ra; ngày nay là để hóa thân, giải trí, thậm chí chọc cười.
- Mèo đen: Từ thời Trung Cổ gắn với phù thủy, đem ý nghĩa xui rủi; nhưng ở một số nền văn hóa lại là biểu tượng may mắn.
- Xương sọ, mạng nhện, phù thủy, cây bùa: Các biểu tượng liên quan tới chết, siêu nhiên — dùng để tạo không khí rùng rợn.
- Trick-or-treat: Hành động trẻ em gõ cửa xin kẹo; nguồn gốc liên quan tới tục “mendicant groups” xin đồ cúng hay những phong tục “souling” (người nghèo xin bánh đổi lời cầu nguyện cho người chết).
- Trang trí nhà cửa: treo mạng nhện giả, đầu lâu, ma giấy,…
6. Biến thể theo vùng miền
- Mỹ & Canada: Đậm tính cộng đồng, trẻ em xin kẹo, tiệc hóa trang, trang trí nhà cửa.
- Anh & Ireland: Vẫn giữ nhiều yếu tố dân gian, kết hợp hoạt động công cộng và lễ hội địa phương.
- Các nước châu Âu khác: Một số nơi ít phổ biến hơn; nhiều nước gộp với lễ tưởng niệm người chết (All Saints/All Souls).
- Châu Á (như Việt Nam): Halloween đến muộn, chủ yếu là phong trào giới trẻ: tiệc hóa trang, sự kiện quán cà phê/club, trang trí thương mại; không mang nặng tính tôn giáo ở đại đa số nơi.
7. Halloween ở Việt Nam
- Thực tế diễn ra: Chủ yếu là lễ “ăn theo” của giới trẻ, trường học, quán xá; nhiều chương trình hóa trang, tiệc chủ đề, photobooth ma mị. Một số nơi kết hợp yếu tố văn hoá phương Tây nhưng thiếu chiều sâu lịch sử. Dù chỉ du nhập gần đây, Halloween đã trở thành dịp để giới trẻ Việt thể hiện sự sáng tạo, hòa nhập và vui chơi lành mạnh trong không khí rộn ràng cuối tháng 10.
“Halloween — khi mọi ranh giới mỏng hơn, bí ngô bật đèn, kẹo được chia đều và nỗi sợ trở thành trò cười."
Chỉnh sửa lần cuối:
