Từ thuở con người biết đứng thẳng, ghen tị đã là thứ độc dược âm ỉ trong lòng xã hội. Nó là ngọn lửa ngầm từng thiêu rụi bao mối quan hệ, là nguyên nhân của vô số cuộc chiến tranh, là thứ cảm xúc hèn hạ nhưng lại dai dẳng nhất trong bản chất con người. Cả Phật giáo lẫn Công giáo đều lên án ghen tị như một tội lỗi sâu dày. Đức Phật xem nó là một trong 16 “vết nhơ của tâm trí” – kẻ vướng vào sẽ không bao giờ tìm được bình an, còn Thánh Thomas d’Aquino thì coi đó là một trong những “tội lỗi chết người” của nhân loại.
Chữ “ghen tị” trong tiếng Việt, tương ứng với “envy” trong tiếng Anh, xuất phát từ gốc Latin invidia – nghĩa là “mù quáng”. Quả thật, kẻ ghen tị là kẻ bị mù bởi chính tâm mình. Hắn không nhìn thấy giá trị của bản thân, chỉ nhìn thấy cái hơn của người khác. Ghen tị tạo ra ganh đua mù quáng, chia rẽ bè phái, kích hoạt hàng loạt phản ứng tự vệ hèn yếu: mỉa mai, khinh rẻ, tự mãn, và ảo tưởng về chính mình. Hắn khinh người khác để che giấu nỗi bất an của bản thân. Hắn bôi nhọ để che đậy sự bất lực. Mạng xã hội ngày nay tràn ngập những biểu hiện như thế – những lời mỉa mai rẻ tiền đội lốt “chính kiến”.
Theo các nhà khoa học, ghen tị không chỉ là hiện tượng tâm lý mà còn là phản ứng sinh học. Nghiên cứu trên tạp chí Science đã chỉ ra: vùng não hoạt động khi con người ghen tị chính là nơi kích hoạt nỗi đau thể xác. Nói cách khác, kẻ ghen tị không chỉ đau trong lòng – hắn đau thật sự.
Nhưng nguy hiểm hơn cả là “ghen tị nghề nghiệp” – thứ nọc độc len lỏi giữa đồng nghiệp, trong cùng một tổ chức, thậm chí trong một nhóm bạn. Nó không chỉ làm xấu xí tâm hồn con người mà còn làm tê liệt cả bộ máy tập thể. Kẻ ghen tị không muốn người khác thành công, chỉ muốn kéo tất cả xuống cùng mình. Và thế là mối quan hệ rạn nứt, năng suất suy giảm, xã hội trì trệ.
Trước một người giỏi hơn mình, con người chỉ có hai con đường: hoặc ngưỡng mộ để học hỏi, hoặc ghen tị để tự hủy diệt. Ngưỡng mộ là ngọn đèn soi sáng – giúp ta vươn lên, cống hiến, và hoàn thiện bản thân. Còn ghen tị là bóng tối nuốt chửng mọi nỗ lực. Nó khiến con người trở nên nhỏ nhen, ích kỷ, và cuối cùng là vô dụng.
Hiểu ghen tị là bước đầu để vượt qua nó. Thay vì soi mói người khác, hãy soi lại chính mình. Thay vì cay cú trước thành công của người khác, hãy xem đó là tấm gương để sửa mình và tiến lên. Kẻ mạnh không phải là kẻ không biết ghen tị – mà là kẻ biết chế ngự nó. Vì chỉ khi thắng được lòng đố kỵ, con người mới thực sự tự do.
Chữ “ghen tị” trong tiếng Việt, tương ứng với “envy” trong tiếng Anh, xuất phát từ gốc Latin invidia – nghĩa là “mù quáng”. Quả thật, kẻ ghen tị là kẻ bị mù bởi chính tâm mình. Hắn không nhìn thấy giá trị của bản thân, chỉ nhìn thấy cái hơn của người khác. Ghen tị tạo ra ganh đua mù quáng, chia rẽ bè phái, kích hoạt hàng loạt phản ứng tự vệ hèn yếu: mỉa mai, khinh rẻ, tự mãn, và ảo tưởng về chính mình. Hắn khinh người khác để che giấu nỗi bất an của bản thân. Hắn bôi nhọ để che đậy sự bất lực. Mạng xã hội ngày nay tràn ngập những biểu hiện như thế – những lời mỉa mai rẻ tiền đội lốt “chính kiến”.
Theo các nhà khoa học, ghen tị không chỉ là hiện tượng tâm lý mà còn là phản ứng sinh học. Nghiên cứu trên tạp chí Science đã chỉ ra: vùng não hoạt động khi con người ghen tị chính là nơi kích hoạt nỗi đau thể xác. Nói cách khác, kẻ ghen tị không chỉ đau trong lòng – hắn đau thật sự.
Nhưng nguy hiểm hơn cả là “ghen tị nghề nghiệp” – thứ nọc độc len lỏi giữa đồng nghiệp, trong cùng một tổ chức, thậm chí trong một nhóm bạn. Nó không chỉ làm xấu xí tâm hồn con người mà còn làm tê liệt cả bộ máy tập thể. Kẻ ghen tị không muốn người khác thành công, chỉ muốn kéo tất cả xuống cùng mình. Và thế là mối quan hệ rạn nứt, năng suất suy giảm, xã hội trì trệ.
Trước một người giỏi hơn mình, con người chỉ có hai con đường: hoặc ngưỡng mộ để học hỏi, hoặc ghen tị để tự hủy diệt. Ngưỡng mộ là ngọn đèn soi sáng – giúp ta vươn lên, cống hiến, và hoàn thiện bản thân. Còn ghen tị là bóng tối nuốt chửng mọi nỗ lực. Nó khiến con người trở nên nhỏ nhen, ích kỷ, và cuối cùng là vô dụng.
Hiểu ghen tị là bước đầu để vượt qua nó. Thay vì soi mói người khác, hãy soi lại chính mình. Thay vì cay cú trước thành công của người khác, hãy xem đó là tấm gương để sửa mình và tiến lên. Kẻ mạnh không phải là kẻ không biết ghen tị – mà là kẻ biết chế ngự nó. Vì chỉ khi thắng được lòng đố kỵ, con người mới thực sự tự do.
