Khái niệm
Hội chứng ruột kích thích (IBS) là rối loạn chức năng đường tiêu hóa mạn tính, biểu hiện bằng đau bụng, đầy hơi, rối loạn đi tiêu (tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ), nhưng không tìm thấy tổn thương thực thể khi khám.
Bệnh không gây nguy hiểm tính mạng nhưng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống.
Chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp giảm triệu chứng, hỗ trợ kiểm soát bệnh lâu dài.
Nguyên tắc dinh dưỡng chung
– Ăn uống điều độ, đúng giờ, tránh bỏ bữa.
– Ăn chậm, nhai kỹ, tránh vừa ăn vừa làm việc hoặc căng thẳng.
– Giảm thực phẩm gây kích thích ruột, sinh hơi hoặc lên men mạnh.
– Theo dõi và loại bỏ dần những thực phẩm gây triệu chứng cá nhân.
– Ưu tiên chế độ ăn FODMAP thấp (Low FODMAP) – được chứng minh giảm triệu chứng ở nhiều bệnh nhân IBS (Halmos EP et al., Gastroenterology, 2014).
Thực phẩm nên tránh
(Đặc biệt quan trọng nếu theo chế độ Low FODMAP)
Đường FODMAP cao:
– Fructose: mật ong, táo, lê, xoài.
– Lactose: sữa tươi nguyên kem, kem, phô mai mềm.
– Fructan: lúa mì, lúa mạch, tỏi, hành.
– Galactan: đậu đỏ, đậu nành, đậu lăng.
– Polyol: mận, đào, súp lơ, kẹo gum có sorbitol, mannitol.
– Thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên xào.
– Thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh.
– Đồ uống có ga, bia rượu, cà phê đậm đặc.
– Gia vị cay nóng, ớt, tiêu.
Thực phẩm nên dùng
– Ngũ cốc Low FODMAP: gạo, yến mạch, bột ngô, bánh mì không gluten.
– Rau củ Low FODMAP: cà rốt, bí đỏ, bí xanh, rau diếp, cải bó xôi non, dưa leo.
– Trái cây Low FODMAP (ăn lượng vừa): chuối chín, dâu tây, việt quất, nho, đu đủ, kiwi.
– Nguồn đạm: thịt nạc, cá, trứng, đậu phụ (từ đậu nành đã ép bỏ bã).
– Sữa ít lactose hoặc sữa không lactose, sữa hạnh nhân, sữa gạo.
– Dầu lành mạnh: dầu oliu, dầu hạt cải.
– Uống đủ 1,5–2 lít nước/ngày.
Gợi ý thực đơn 1 ngày Low FODMAP cho người IBS
– Sáng: Cháo yến mạch với sữa không lactose + vài lát kiwi.
– Phụ sáng: 1 quả chuối chín.
– Trưa: Cơm gạo trắng + cá hồi hấp + bí đỏ hấp + rau cải non luộc.
– Phụ chiều: Sữa chua không lactose + dâu tây.
– Tối: Bún gạo + thịt gà áp chảo + salad dưa leo và cà rốt.
Lưu ý khi áp dụng chế độ ăn
– Thử chế độ ăn Low FODMAP trong 4–6 tuần, sau đó đánh giá hiệu quả.
– Không loại bỏ quá nhiều thực phẩm lâu dài để tránh thiếu chất – nên tái đưa dần thực phẩm vào theo hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng.
– Kết hợp giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc và tập luyện nhẹ (yoga, đi bộ).
– Ghi nhật ký ăn uống và triệu chứng để nhận diện thực phẩm gây kích thích.
– Tái khám định kỳ để điều chỉnh chế độ ăn và điều trị.
Hội chứng ruột kích thích (IBS) là rối loạn chức năng đường tiêu hóa mạn tính, biểu hiện bằng đau bụng, đầy hơi, rối loạn đi tiêu (tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ), nhưng không tìm thấy tổn thương thực thể khi khám.
Bệnh không gây nguy hiểm tính mạng nhưng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống.
Chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp giảm triệu chứng, hỗ trợ kiểm soát bệnh lâu dài.
Nguyên tắc dinh dưỡng chung
– Ăn uống điều độ, đúng giờ, tránh bỏ bữa.
– Ăn chậm, nhai kỹ, tránh vừa ăn vừa làm việc hoặc căng thẳng.
– Giảm thực phẩm gây kích thích ruột, sinh hơi hoặc lên men mạnh.
– Theo dõi và loại bỏ dần những thực phẩm gây triệu chứng cá nhân.
– Ưu tiên chế độ ăn FODMAP thấp (Low FODMAP) – được chứng minh giảm triệu chứng ở nhiều bệnh nhân IBS (Halmos EP et al., Gastroenterology, 2014).
Thực phẩm nên tránh
(Đặc biệt quan trọng nếu theo chế độ Low FODMAP)
Đường FODMAP cao:
– Fructose: mật ong, táo, lê, xoài.
– Lactose: sữa tươi nguyên kem, kem, phô mai mềm.
– Fructan: lúa mì, lúa mạch, tỏi, hành.
– Galactan: đậu đỏ, đậu nành, đậu lăng.
– Polyol: mận, đào, súp lơ, kẹo gum có sorbitol, mannitol.
– Thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên xào.
– Thực phẩm chế biến sẵn, đồ ăn nhanh.
– Đồ uống có ga, bia rượu, cà phê đậm đặc.
– Gia vị cay nóng, ớt, tiêu.
Thực phẩm nên dùng
– Ngũ cốc Low FODMAP: gạo, yến mạch, bột ngô, bánh mì không gluten.
– Rau củ Low FODMAP: cà rốt, bí đỏ, bí xanh, rau diếp, cải bó xôi non, dưa leo.
– Trái cây Low FODMAP (ăn lượng vừa): chuối chín, dâu tây, việt quất, nho, đu đủ, kiwi.
– Nguồn đạm: thịt nạc, cá, trứng, đậu phụ (từ đậu nành đã ép bỏ bã).
– Sữa ít lactose hoặc sữa không lactose, sữa hạnh nhân, sữa gạo.
– Dầu lành mạnh: dầu oliu, dầu hạt cải.
– Uống đủ 1,5–2 lít nước/ngày.
Gợi ý thực đơn 1 ngày Low FODMAP cho người IBS
– Sáng: Cháo yến mạch với sữa không lactose + vài lát kiwi.
– Phụ sáng: 1 quả chuối chín.
– Trưa: Cơm gạo trắng + cá hồi hấp + bí đỏ hấp + rau cải non luộc.
– Phụ chiều: Sữa chua không lactose + dâu tây.
– Tối: Bún gạo + thịt gà áp chảo + salad dưa leo và cà rốt.
Lưu ý khi áp dụng chế độ ăn
– Thử chế độ ăn Low FODMAP trong 4–6 tuần, sau đó đánh giá hiệu quả.
– Không loại bỏ quá nhiều thực phẩm lâu dài để tránh thiếu chất – nên tái đưa dần thực phẩm vào theo hướng dẫn của chuyên gia dinh dưỡng.
– Kết hợp giảm căng thẳng, ngủ đủ giấc và tập luyện nhẹ (yoga, đi bộ).
– Ghi nhật ký ăn uống và triệu chứng để nhận diện thực phẩm gây kích thích.
– Tái khám định kỳ để điều chỉnh chế độ ăn và điều trị.
