Mùa tuyển sinh 2025, cái tên “bách phân vị” bỗng dưng nổi lên như một tâm điểm tranh luận. Nó được gọi là “công cụ kỹ thuật”, là “chiếc cầu nối công bằng” giữa muôn vàn phương thức tuyển sinh. Nhưng cũng có người nhìn thấy trong đó một vỏ bọc, một lớp áo chỉn chu cho một hệ thống ngày càng đặt nặng quản lý và điểm số, hơn là vì sứ mệnh cao cả: phục vụ người học!
Bách phân vị không tính điểm tuyệt đối. Nó xếp hạng – xác định vị trí của một thí sinh giữa hàng ngàn người cùng thi theo một phương thức. Từ điểm thi tốt nghiệp, học bạ, đến bài đánh giá năng lực – tất cả được quy đổi, chuẩn hóa. Lý thuyết thì nghe hấp dẫn: “đối sánh chuẩn đầu vào”, “giảm thiểu chênh lệch”, “đảm bảo công bằng”.
Nhưng công bằng ở đâu khi người học – chủ thể của giáo dục – lại mù mờ trong chính cuộc đua của mình?
Họ không được biết rõ cách tính bách phân vị. Không có thông tin về bộ dữ liệu đầu vào. Không nắm được cách mỗi trường sử dụng nó để xét tuyển. Khi một công cụ ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội vào đại học – nhưng lại giấu kín trong bức màn kỹ thuật – thì đó là một nguy cơ, không phải giải pháp.
Điểm số cao, học lực tốt, nhưng thí sinh vẫn hoang mang, bất an, lạc lõng giữa mê cung vị trí. Đó là một cú đánh vào tâm lý của những người trẻ đang đứng trước ngưỡng cửa định hình tương lai. Không biết mình đứng đâu, không rõ mình mạnh yếu ra sao – làm sao lựa chọn ngành, chọn trường cho đúng?
Trong khi đó, các trường lại dễ dàng dùng bách phân vị như “vũ khí chính danh” để điều chỉnh chỉ tiêu, hạ nâng điểm sàn, sắp xếp bảng xếp hạng. Một công cụ mà người học không hiểu, nhưng lại được hệ thống dùng như tấm chắn thép cho những điều chỉnh nội tại, thì liệu nó còn mang tinh thần khai phóng của giáo dục?
Giáo dục không thể vận hành bằng sự bất ngờ. Không thể cải cách bằng sự phức tạp và mơ hồ.
Giáo dục cần minh bạch, cần thấu hiểu, cần trao quyền cho người học – chứ không phải khiến họ lạc lối bởi những khái niệm “kỹ thuật hóa” đầy bí hiểm.
Bách phân vị – nếu được sử dụng đúng, công khai, khoa học, và đặt trong tinh thần vì người học – có thể là một bước tiến. Nhưng nếu nó chỉ là công cụ tiện lợi để giám sát, điều phối, quản lý... thì đó là một bước lùi đầy nguy hiểm.
Chúng ta cần trả lời rõ ràng:
Bách phân vị – là giải pháp tạm thời để xử lý một hệ thống tuyển sinh chằng chịt phương thức?
Hay là một chiến lược dài hơi, đảm bảo sự công bằng, hiệu quả và nhân văn trong giáo dục?
Khi một công cụ gây ra nhiều hoài nghi hơn sự tin tưởng, khi thí sinh – những người mang trong mình khát vọng vươn lên – bị bỏ lại sau rào chắn thông tin, thì giáo dục không còn là nơi nâng đỡ, mà trở thành nơi gây sức ép.
Giáo dục không cần những khái niệm phức tạp. Giáo dục cần những nguyên lý đơn giản mà cốt lõi: minh bạch, tin cậy và vì con người.
Hãy để bách phân vị trở thành công cụ vì học sinh, không phải vì sự thuận tiện của hệ thống.
Bởi suy cho cùng – người học mới là trung tâm của giáo dục, không phải những con số!
Bách phân vị không tính điểm tuyệt đối. Nó xếp hạng – xác định vị trí của một thí sinh giữa hàng ngàn người cùng thi theo một phương thức. Từ điểm thi tốt nghiệp, học bạ, đến bài đánh giá năng lực – tất cả được quy đổi, chuẩn hóa. Lý thuyết thì nghe hấp dẫn: “đối sánh chuẩn đầu vào”, “giảm thiểu chênh lệch”, “đảm bảo công bằng”.
Nhưng công bằng ở đâu khi người học – chủ thể của giáo dục – lại mù mờ trong chính cuộc đua của mình?
Họ không được biết rõ cách tính bách phân vị. Không có thông tin về bộ dữ liệu đầu vào. Không nắm được cách mỗi trường sử dụng nó để xét tuyển. Khi một công cụ ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội vào đại học – nhưng lại giấu kín trong bức màn kỹ thuật – thì đó là một nguy cơ, không phải giải pháp.
Điểm số cao, học lực tốt, nhưng thí sinh vẫn hoang mang, bất an, lạc lõng giữa mê cung vị trí. Đó là một cú đánh vào tâm lý của những người trẻ đang đứng trước ngưỡng cửa định hình tương lai. Không biết mình đứng đâu, không rõ mình mạnh yếu ra sao – làm sao lựa chọn ngành, chọn trường cho đúng?
Trong khi đó, các trường lại dễ dàng dùng bách phân vị như “vũ khí chính danh” để điều chỉnh chỉ tiêu, hạ nâng điểm sàn, sắp xếp bảng xếp hạng. Một công cụ mà người học không hiểu, nhưng lại được hệ thống dùng như tấm chắn thép cho những điều chỉnh nội tại, thì liệu nó còn mang tinh thần khai phóng của giáo dục?
Giáo dục không thể vận hành bằng sự bất ngờ. Không thể cải cách bằng sự phức tạp và mơ hồ.
Giáo dục cần minh bạch, cần thấu hiểu, cần trao quyền cho người học – chứ không phải khiến họ lạc lối bởi những khái niệm “kỹ thuật hóa” đầy bí hiểm.
Bách phân vị – nếu được sử dụng đúng, công khai, khoa học, và đặt trong tinh thần vì người học – có thể là một bước tiến. Nhưng nếu nó chỉ là công cụ tiện lợi để giám sát, điều phối, quản lý... thì đó là một bước lùi đầy nguy hiểm.
Chúng ta cần trả lời rõ ràng:
Bách phân vị – là giải pháp tạm thời để xử lý một hệ thống tuyển sinh chằng chịt phương thức?
Hay là một chiến lược dài hơi, đảm bảo sự công bằng, hiệu quả và nhân văn trong giáo dục?
Khi một công cụ gây ra nhiều hoài nghi hơn sự tin tưởng, khi thí sinh – những người mang trong mình khát vọng vươn lên – bị bỏ lại sau rào chắn thông tin, thì giáo dục không còn là nơi nâng đỡ, mà trở thành nơi gây sức ép.
Giáo dục không cần những khái niệm phức tạp. Giáo dục cần những nguyên lý đơn giản mà cốt lõi: minh bạch, tin cậy và vì con người.
Hãy để bách phân vị trở thành công cụ vì học sinh, không phải vì sự thuận tiện của hệ thống.
Bởi suy cho cùng – người học mới là trung tâm của giáo dục, không phải những con số!
