Blog - Quan điểm Con một bề và những vết hằn khó xóa

[MasterMaster là thành viên đã được xác minh.]

Gia đình chỉ toàn con trai hoặc con gái thoạt nhìn tưởng đơn giản, nhưng ẩn sau đó là những nguy cơ tâm lý khó nhận ra.

Cha mẹ cần lưu ý những đặc thù của con "một bề" để tránh những tổn thương tâm lý cho con - Ảnh: BẢO NGỌC thực hiện bằng công cụ AI
Không ít người, lớn lên trong gia đình "một bề", vẫn mang theo nỗi cô đơn, sự tủi thân, cảm giác bị bỏ rơi và cả nỗi day dứt chưa từng được là chính mình.

Nhà có con một bề, làm cái bóng của anh/chị mình​

Chia sẻ với chuyên viên tâm lý, Tùng (41 tuổi, nhân viên sales tại TP.HCM) kể có người anh trai duy nhất lớn hơn ba tuổi, học giỏi, năng động. Còn Tùng trầm tính, ít nổi bật.
Mỗi lần anh trai đoạt giải hay được điểm cao, cả nhà xúm xít chúc mừng. Tùng chỉ nhận lại vài nụ cười lấy có. Sống trong cái bóng của người anh hình mẫu, Tùng dần khép mình, ít chia sẻ, và sự trầm lặng ấy theo anh cả vào đời sống hôn nhân. Đến giờ, Tùng vẫn thấy khó gần với chính vợ con mình.
Còn Hương (39 tuổi, nhân viên kế toán tại Đồng Nai) từ nhỏ thường bị mẹ so sánh với hai người chị giỏi giang, xinh đẹp. Cô thu mình, ganh tị âm thầm, thấy mình "không có gì nổi bật".
Có lần trong bữa cơm, Hương mới nói được vài lời về chuyện ở trường thì mẹ và hai chị đã rẽ sang chuyện khác như thể không nghe thấy. "Có lúc tôi chỉ mong các chị làm gì đó sai sai, tệ tệ... để tôi đỡ thấy mình kém cỏi", cô thú nhận.

• 
  
  
  
  Con một bề và những vết hằn khó xóa
  

  ​

  Hai câu chuyện trên không phải là cá biệt. Nhiều cha mẹ có con "một bề" vẫn xem đó là điều thuận lợi, "đỡ cực" hơn trong việc nuôi dạy - từ mua quần áo, chia phòng ngủ đến định hướng nghề nghiệp.Trẻ cùng giới tính dễ chơi chung, gắn bó và chia sẻ: bé gái có thể cùng chơi búp bê, học nấu ăn; bé trai thì chơi thể thao, khám phá kỹ thuật... Nhưng phía sau sự thuận tiện ấy lại tiềm ẩn những thách thức - đặc biệt trong sự phát triển tâm lý, vai trò giới và bản sắc cá nhân của mỗi đứa trẻ.

Khi nuôi dạy những đứa con cùng giới tính, cha mẹ rất dễ rơi vào thói quen so sánh: "Anh con ngoan thế, con thì...", hoặc "Chị con làm được, sao con không làm được?".

Những câu nói tưởng như vô hại, nếu lặp đi lặp lại, dễ làm tổn thương lòng tự trọng và nuôi dưỡng mặc cảm. Trẻ không được nhìn nhận đúng với cá tính và thế mạnh riêng sẽ hoặc cố gắng bằng mọi giá để "được nhìn thấy", hoặc lặng lẽ rút lui vì tin rằng mình "chẳng có gì".

Dù theo cách nào, mối quan hệ giữa các con cũng dễ rạn nứt và trẻ nào cũng cảm thấy mình đơn độc trong chính gia đình mình.

Không chỉ vậy, nếu một trong các con có thành tích nổi bật, đứa trẻ ấy thường trở thành "niềm tự hào" của gia đình và dần được xem như hình mẫu. Khi hình mẫu ấy được nhắc đến quá thường xuyên, những đứa trẻ còn lại dễ cảm thấy mình chỉ là "bản sao lỗi" - luôn đứng sau, không đủ tốt. Áp lực vô hình ấy khiến trẻ thu mình, sợ sai sót, và không dám bộc lộ cảm xúc thật vì lo mình không xứng đáng với kỳ vọng của gia đình.
Bên cạnh so sánh, một "cái bẫy" khác là sự đồng nhất trong cách nuôi dạy. Nhiều cha mẹ áp dụng lịch sinh hoạt chung, cho dùng chung đồ đạc, mặc định các con cùng giới tính có sở thích giống nhau...
Điều này khiến mỗi đứa trẻ mất dần "không gian" riêng để khám phá và khẳng định bản sắc cá nhân.
Có trẻ ngoan ngoãn hòa vào "khuôn mẫu", có trẻ âm thầm phản kháng. Dù phản ứng theo cách nào, sâu bên trong vẫn là cảm giác mình không được thừa nhận như một cá thể độc lập, khác biệt - một nhu cầu căn bản để phát triển lành mạnh về tâm lý.

Cho con "dư chấn" ngọt ngào​

Thật ra, dù nuôi dạy con "một bề" hay "có nếp có tẻ", cha mẹ cũng đều đối diện những thuận lợi và khó khăn đặc thù. Điều quan trọng là cần thấu hiểu những đặc điểm riêng của từng đứa trẻ để có cách tác động phù hợp. Nguyên tắc cốt lõi là hãy yêu thương và đồng hành với mỗi đứa trẻ như một cá thể duy nhất, chứ không phải "phiên bản" của ai đó trong nhà.

Cha mẹ cần thay đổi cách nhìn về từng đứa trẻ​

Không nên áp đặt suy nghĩ con trai phải mạnh mẽ hay con gái phải dịu dàng. Khi được công nhận đúng với bản thân, trẻ sẽ tự tin hơn, sống thật hơn, không phải gồng mình theo khuôn mẫu để làm vừa lòng người khác. Sự công bằng không nằm ở đối xử giống nhau, mà ở việc thấu hiểu và đáp ứng đúng nhu cầu riêng.

Cha mẹ cần cởi bỏ "hình mẫu vàng" trong vô thức và tránh việc so sánh giữa các con​

Đừng để một đứa trẻ trở thành tiêu chuẩn mà những đứa còn lại phải gồng mình bắt chước. Cần chú ý nhiều hơn đến đứa con trầm lặng, ghi nhận cả những nỗ lực nhỏ, thay vì vô tình tạo cảm giác hơn - kém giữa các con. Khi được nhìn nhận đúng giá trị riêng, trẻ sẽ lớn lên trong tinh thần hợp tác và tôn trọng lẫn nhau - thay vì cạnh tranh âm thầm với chính anh chị em mình.

Tôn trọng sự khác biệt và tạo không gian để mỗi đứa trẻ lớn lên theo cách riêng​

Cha mẹ không nên ép các con mặc giống nhau, chơi cùng môn thể thao hay làm mọi việc theo một khuôn mẫu chỉ vì "thuận tiện". Cần tránh "đóng khung" vai trò của trẻ trong gia đình, mà nên luân phiên phân công công việc trong nhà để các con được trải nghiệm nhiều vai trò khác nhau.

Cha mẹ nên chủ động tạo ra môi trường sống cân bằng để trẻ được tiếp xúc sớm và lành mạnh với người khác giới tính​

Hãy khuyến khích con chơi với bạn bè đa dạng, tham gia hoạt động cộng đồng... Những trải nghiệm này giúp trẻ mở rộng hiểu biết, học cách lắng nghe, hợp tác và tôn trọng sự khác biệt. Quan trọng hơn nữa, chính cách cha mẹ ứng xử bình đẳng, tôn trọng trong các mối quan hệ đời thường sẽ là tấm gương sống động giúp trẻ phát triển khả năng kết nối xã hội một cách tự nhiên và lành mạnh.
Với những ai từng lớn lên trong gia đình "một bề", những tổn thương thuở nhỏ có thể âm thầm tích tụ và kéo dài đến tận khi trưởng thành.
Để bước ra khỏi "dư chấn" đau thương ấy, ta cần dám thừa nhận tổn thương, lắng nghe cảm xúc và tìm cách chữa lành qua việc trò chuyện, tương tác trong những mối quan hệ cảm thông hoặc trị liệu tâm lý.
Khi hiểu và chấp nhận chính mình, ta sẽ thôi oán trách quá khứ, ngừng so sánh với người thân và sống trọn vẹn hơn với hiện tại. Cha mẹ nào mang các "dư chấn" đau thương đều cần được chữa lãnh, để con trẻ có thể lớn lên trong một tình yêu không tổn thương.